COVID-19 TOPLU TAŞIMADA NASIL YAYILIYOR?

COVID-19’un çıkış noktası olan Çin’de yapılan çalışmalar, patojenlerin uzmanların ısrarla vurguladığı ve önerdiği sosyal mesafesinin 2 katından daha uzağa erişebildiğini ve 30 dakika havada asılı kaldığını ortaya koyuyor. Yetkililer, insanların birbirine 1-2 metre arayla kalmalarını tavsiye ediyorlar, ancak araştırmacılar bir otobüs yolcusunun 4,5 metre uzakta oturan diğer yolcuları da enfekte edebildiğini gösteriyor.

Toplu taşıma sistemleri, Nisan 2020 başı itibari ile dünya çapında yaklaşık 1.8 milyon kişinin enfekte olmasına neden olan COVID-19 virüsünün yayılması için en ideal ortamlardan biri olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte, virüsün toplu taşıma araçlarında nasıl ve ne şekilde yolcuları ve görevlileri enfekte ettiği ile ilgili henüz çok fazla yayın ve araştırma yapılmış değil. Çinli epidemiyologlardan oluşan bir ekibin yaptığı ve 9 Mart 2020’de yayınlanan bir araştırmaya göre, COVID-19 en az 30 dakika havada kalabilir ve 4,5 metre mesafeye kadar ulaşabilir.

Çalışma, Çin’de 22 Ocak 2020 tarihinde Hunan şehrinde otobüse binerek arkadan ikinci sırada oturan A yolcunun örnek vakasını konu alıyor. A yolcusu bu yolcuğa başlamadan önce kendini hasta hissetmesine rağmen, o tarih itibari ile COVID-19 Çin’de ulusal bir kriz olarak ilan edilmediği için ne A, ne diğer 48 yolcu, ne de otobüs sürücüsü maske takmaktadır.

Türkiye’de COVID-19 önlemleri kapsamında 03.04.2020’de Cumhurbaşkanlığınca açıklanan karar gereğince toplu taşıma araçlarında maske takma zorunluğu getirilmiştir. 03.04.2020 tarihinde Türkiye’de toplam vaka sayısı 20.921, toplam vefat sayısı ise 425’di. Bu tedbiri takiben 8 gün sonra 11.04.2020’de hem vefat sayısı hem de vaka sayısı (1101 vefat, 52.167 vaka) 2.5 kat artmış iken İstanbul Valiliği 13 Nisan 2020 Pazartesi günü saat 05:00 itibari ile geçerli olmak üzere toplu taşıma araçlarında sosyal mesafenin korunmasına yönelik tedbir ve kararlar açıkladı. Bu tedbir paketi içinde en dikkat çeken, toplu taşıma araçlarına “yolcu taşıma kapasitesinin yüzde 50’si kadar yolcu alınması” ve bu şekilde koltuk sayısının yarısı kadar yolcu alınarak sosyal mesafenin korunmasıdır. Bu önlemler ülkemizde Çin’deki çalışmanın sonuçlarının yayınlanmasından yaklaşık 6 hafta sonra uygulamaya girmiştir. Bununla birlikte bu yazıyı kaleme aldığım 12 Nisan 2020 tarihi itibari ile diğer büyük şehirlerdeki toplu taşıma sistemleri için benzeri tedbirler o illerdeki valilikler tarafından henüz alınmamıştır.

Ülkemizde vaka ve vefat sayılarındaki artış eğilimin devam ettiği bu süreç dahilinde alınan ve alınacak önlemler, yalnızca sağlık alanındaki uzmanların değil, farklı alanlardaki araştırmacı ve uzmanların katılımları ile disiplinlerarası kurulacak bir diyalog ve koordinasyon ile başarılı olabilir.

A yolcusu, 30 dakikalık yolcuğu boyunca toplamda 9 yolcunun daha COVID-19 virüsü ile enfekte olmasına neden olmuştur. Bu çalışmadan çıkarılabilecek temel sonuçlar:

– Kapalı ve klima donanımlarına sahip toplu taşıma araçları içinde (otobüs, metro, minibüs,
tramvay vb) COVID-19 farklı bulaşma paterni göstermektedir. Buna bağlı olarak da uzmanların tavsiye ettiği 1-2 metre sosyal mesafe yetersiz kalmaktadır.

– Bu nedenle de, toplu taşıma sistemleri ile seyahat eden yolcuların ve sürücülerin mutlak suret ile maske takmaları gerekmektedir.

* Bu yazının orijinali, Yol Teknolojileri Dergisi’nin Mart-Nisan 2020 sayısında yayınlanmıştır.